The Disaster Result of Hartashkha Fire.

 

INTRODUCTION.

 

Natiijada Daraasada Dabka H/Sheekha.

 

Waxaa la dhigay mala-awaalo (hypotheses) dhawr ah oo lagu xaqiijiyay aragti (observation), shaybaadh iyo ka eegida dhanka mac-quul galnimada arrinkaa (logical reasoning). Waxaa sanadkii hore ee 2022 bishiisii kowaad iyo labaad ba soo wajahay magaalada harta shekha masiibo wayn oo ah dab, taas oo sababtay khasaare leh dhimasho iyo dhaawac.

Intaas kadib anaga oo ah team ka socday xafiiska ilaalinta deegaanka iyo maamulka dhulka miyiga waxa aanu u amba baxnay bal inaanu ogaano waxa sababay dabkan, una kuurgalno dhibaatada dab ee soo noqnoqotay mudada badan. Hadaba waxa aanu halkan ku soo bandhigaynaa  daraaasad hordhac ah taas oo aanu ka soo saarnay masiibadan.

 

1)      Dabka ka dhashay Harta-Sheekha dad-samee ma yahay?

 

Halbeegyada lagu cabiro marka dabka kicitaankiisu ay sababaan bini’aadamka sida in dhuxul iyo waxa la halmaala lagu shito guriga dhexdiisa, in kibriit iyo qaraxad iyo dhamaan walxaha wax guba in lagu tuuray goobta gubanaysa ayaa beeniyay qodobkan. Guryaha qaar ee gubtay waxa kaliya ee guriga yaallay (xilliga gubashadu dhacayso) waa gogosha, dhamaan alaabtii iyo dadkii ku noolaaba banaanka ayay dageen cabsi awgeed. Daraasada waxaa kusoo baxay in guryo 13 ah (oo ka dhigan 46% guryaha gubtay) in xilliga ay gubanayaan guryaha aan lagu jirin amaba walxihii wax gubi lahaa aysan oolin. Waxaa jira marxalado labo ah oo lagu sheegay in haweenku ay dhayalsi sameeyeen (sababo la xidhiidha nafsiyada) hase yeeshee taasna cadayn buuxda ayaa loo waayay in dabka kacay ay dumarku sabab u ahaayeen. Sabatoo ah ficil ay sameeyeen oo dab dhalinaya ayaan meesha oolin. Mataalada (sample size) oo ahayd 13 (out of 28) guri ayaa lagu ogaaday in wax ka badan 98% guryaha gubtay aysan sababin bini’aadamku.

 

 

2)      Laydhka iyo xadhkaha la isticmaalayo ma sababi karaan kicitaanka dabka?

 

Laydhka la isticmaalo magaalada H/sheekha waxa kamid ah tamarta qorraxda (solar power). Hase yeeshee xadhkaha la isticmaalo tayo badan malaha sidoo kalane cabir sax ah lagama hayo xadiga laydhka ee la isticmaalo guud ahaan magaalada. Taasi waxay ka dhigantahay in xadhkuhu mararka qaar qaadaan dab ka xoog badan xadigooda. Kolka ay sidaas tahayna waa macquul in xadhkuhu guban karaan oo dab dhalin karaan. Hase yesshee xaalada magaaladu sidaas way ka duwantahay. 19 January ayaa la go’aamiyay in laydhka la bakhtiiyo gabi ahaanba. Isla maalinkaa waxaa gubtay 8 guri oo horleh. Wixii ka horeeyay maalinkaa, lama hayo wax cadaynaya in laydhku sabab u yahay gubashada. Meelaha uu ugu horayn dabku ka kacayo waa furaashka oo yaalla dhulka (amaba ku tiirsan jiingada). Dhamaan guryaha gubtay meel uu laydhku kasoo gaadho kama bilaabanin dabku, habayraatee. Marka masalada odhanaysa laydhka ayaa sabab u ah iyadna halkaas ayay ku beenoowday.

 

3)      Is-llisk jiingada iyo musbaarka ma sababi karaan dabka dhashay?

 

Celceliska da’da guryaha gubtay waa 7 sano. Dhamaan guryaha gubtay waxay gabi haaanba ka samaysan yihiin jiingada nooca numberkeedu yahay 34. Tayo ahaan waxaa loo arkaa inay aad u hoosayso (jilicsantahay). Waxaa jira hal-guri oo dhis (dhoobo iyo geed ka samaysan) oo isna gubtay, hase yeeshee aanu dabku ka kicin. Waxaa soo gaadhay dab ka dhashay meel kale. Jiingada iyo geedka gurigu ku dhisanyahay waxaa isku haya musbaar. Meesha ay iska haystaan waxaa kamuuqda in dilaacu ballaadhay. Taas waxay ka dhigantahay in uu jiro dhaqdhaqaaq ay samaynayaan walxahan is haya. Dhaqdhaqaaqa waxaa sababaya dabyasha, guriga oo muddo jiray iyo/ama tayada markii hore loo dhisay oo liidatay. Dhaq-dhaqaaqas waxaa ka dhasha tamar ku filan inay dab noqoto. Waxa kaliya ee markaa ay u baahnatahay waa “oxidizing agent”. Oxygen ku filan waxay ka helaysaa dabaysha xooga badan ee socota. Intaa waxaa dheer in meesha islisku ka dhacayo ay ka muuqato daxal (rusting). Daxalka waa isdulsaar (compound) ay ku badantahay curihaya oxygen (Fe2O3). Daxalka laftigiisu wuxuu ciyaaraa doorka ah oxidizing agent. 9 (69%) guri oo kamid ah guryaha gubtay waxay gubteen xilli maalin ah. Xilliga maalinka waxaa buux-samaya shuruuda ah in la helo tamar, hawo iyo hydro-Carbon si uu dab u dhasho. Haydro-carbon waa wax alla wixii ka kooban curiyayaasha Carbon & Hydrogen (oo loo arko inay yihiin shidaal iyo/ama hadhaaga shidaalka). Waxaa kamdi ah geedaha guryaha lagu dhiso, furaashka lagu seexanayo, dacaska la xidho, shamaca la goglo IWM. 4 kamid ah guryaha gubtay waxay gubteen xilli habeen ah. Marxalada sare ee ah in shuruuda la buuxiyo waxbaa ka dhiman (Tamar qorraxda). Hase yeeshee doorka tamarta qorraxda waxaa ciyaara tamarta kasoo baxaysa isliska (friction). Dhamaan guryaha gubtay waxa ay udhawdahay in ay sababeen a) isticmaalka jiingada b)xilliga oo is badalay (jiilaal dabayli socoto) c) isliska-biraha (friction b/n the galvanized iron sheet and the nail). Dabaysha ayaa qaadanaysa doorka ugu muhiimsan (primary catalyst) maadaama ay tahay shayga kaliya een doorsoomin habeen iyo maalin ba dabkuna uu halkiisa kasii socdaa.

 

4)      Gaaska Methane (CH4) oo ku badan magaalada sabab ma unoqon karaa gubashada?

 

Isdulsaarka Methane waxaa lagu sii daayaa nidaamyo dhawr ah oo ay ugu waynyihiin xoolaha (lo’ada oo uu saxaradeeda iyo dhareerkeeda la socdo) iyo qashinka. Magaaladan waxay caan ku ahayd muddo ku dhaw 20 sano dhoofinta iyo naaxinta dibida (and to some extent other livestock ruminants). Neefka lo’da ah marka la naaxiyo waxa uu siidayaa 150 gram oo dhareer (saliva) ah. Waxaa la socda 150 gram walba 30gram oo methane ah. Methane marka ay ururto ama hawada ayay sare u gashaa amaba isdulsaaryo kale (other compounds) intay lafalgasho ayay dhuka hoos u gashaa. Badanaa mida dhulka gasha waxa kaliya ee ay kor ugu soo bixi kartaa waa ficilka loo yaqaano “leaching” oo biyuhu ay sababaan. Qashinka qallan isna marka uu ururo wuu buruburaa (decomposed) wuxuuna sii daayaa curiyayasha uu ka koobanyahay kadibna waxaa dhexda ka samaysma Methane. Carada magaalada oo shaybaadh lagu baadhay ayaa tibaaxaysa nooceedu inuu yahay “loamy soil”. Carada noocan ah midabkeedu waa madaw xaga wax soo-saarkana ku fiican hase yeeshee aan lahayn wax ban-banaan ah (pore space). Ban-banaankaas oo hawada iyo biyaha marin iyo fadhiisin u ah. Methane tii carada gashay way ku adagtahay inay hoos u daadagto oo waxay sugi oo kaliya goorta ay kor usoo bixi (given under a standard temperature and pressure). Roobabkii da’ay 2020 kii ee xooga badnaa ayaa sababay in Methane kor usoo baxdo. Dabaylo xoog lehna waxay sahleen inay gubaan oo ay dab dhaliyaan. Mataalad 4 carro (oo guryaha gubtay laga qaaday) oo lagu baadhay shaybaadhka hal kamid ah ayaa laga helay methane. Taasi waxay ka dhigantay 25% guryaha gubanaya waxaa keeni kara gaaska methane ku dhawaad 15 sano kadib markii uu istaagay ganacsiga tooska ah ee dibida iyo qashin xad-dhaaf ah oo magaalada ku dhex baylahsan.

Hadaan soo koobno, gubashada magaalada H/sheekha waa xaalad dabiici ah oo ay keentay isbedelka cimilada dunida. Waxaa isku biir-biirsaday dabalyo (the most catalyzing agent) oo aan la arki jirin xilliga jiilaalka, qaab-nololeedka bulshada (jiingado in ay hoy u noqdaan) iyo ficilo wakhtiyo hore lasamayn jiray (dhoofinta xoolaha iyo ka ganacsiga birta) oo saamayntooda hada la arko oo helay xaalado kale oo suuro galinaya in dab kaco (sida tamar ku filan, Hydro-Carbon diyaar ah, fahan la’aan waxa dhacaya iyo talaabo deg deg ah oon la qaadin). Halbeegyadaa markaad hoos ugu fiirsato waxaad dareemaysaa in dabka ka kacay H/Sheekha uusan ahayn mid dhamaaday balse uu yahay bilaw hor leh oo ah dhinaca isbedelada deegaanka ku dhacaya. Saamaynta uu yeelan doono waxay ku xidhantahay jawaabta laga bixiyo iyo heerka u diyaar-garawga oo labadaba saldhig u ah aragtida laga qabo isbedelka cimilada

f.G: dhamaan mala-awaalada aanu tijaabinay waxaa bar-bar socday oon marwalba siin ahaan (given) loo qaatay heerkulka iyo dabaysha (wind and temperature). Sanadkii 2021 wuxuu taariikhda ahaa sanadkii afraad ee dunida ugu kululaa

 

Talo Bixin

 

Talo bixnta aan soo jeedinayno waxay isugu jirtaa mid wakhtigan lajoogo waxa nala gudboon in laqabto ah (isla markaana jawaab u noqon karta masiibada hada socota) iyo mid xal joogto/waara noqonaysa oo ka turjumaysa mustaqbalka

1) Wakhtigan la taagnayahay waxaa loo baahnayahay in gurhayaha jiingadaha oo dhan daaqadaha loo furo (open system: zeroth law of thermodynamics). Waxay sahlaysaa inay isku dheelli tirmaan heerkulka gudaha iyo dibada oo aysan fursad u noqon in dab dhasha

2) In jiingadaha shanqadhaya oo dhan ee sababi kara is-lis la dayactiro oo la shanqadh-bi’iyo si loo yareeyo fursada is-liskaasi ku noqon karto mid dab dhalisa

3) Mustaqbalka waxaa muhiim ah in laga guuro dhamaan guryaha jiingadaha ah lana beero geedo faro badan si loo yareeyo halista ka imaan karta isbedelka cimilada.